Cüzzam Hastalığı Nedir? Cüzzam Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Cüzzam, Mycobacterium leprae veya Mycobacterium lepromatosis bakterilerinin neden olduğu, sinir hasarı yanı sıra, cildi, gözleri ve burnun iç yüzeyini etkileyen bulaşıcı bir hastalıktır. Cüzzamın tedavisi günümüzde antibiyotiklerle yapılmaktadır. Cüzzam hastalığı olan kişiler tedavi sırasında ve sonrasında çalışmaya ve aktif bir yaşam sürmeye devam edebilir.

Cüzzam Hastalığı Nedir?

Cüzzam, mycobacterium leprae adlı bir bakterinin neden olduğu, yavaş büyüyen, şişlik, yara oluşumu, kas erimesi ve şekil bozukluğuna neden olan kronik bulaşıcı bir hastalıktır. Periferik sinirleri, deriyi, üst solunum yolu mukozasını, gözü, kemikleri ve testisleri tutar.

Cüzzam hastalığı periferik sinir sistemini  (duyusal, motor ve otonom sinirler) şu yollarla etkileyebilir;

Duyu siniri hasarı:  Duyu sinirleri hasar gördüğünden ağrı hissedilememektedir. Bu, ellerin ve ayakların uç kısımlarını, parmakların, ayak parmaklarının, ellerin ve ayakların kaybıyla sonuçlanabilecek yanıklara ve yaralanmalara karşı savunmasız bırakır.

Göz siniri hasarı: Göz etkilendiğinde, özellikle kişi toz veya diğer tahriş edici maddelerden kaynaklanan yaralanmaları nasıl önleyeceğini bilmiyorsa körlüğe kadar varan tablolara yol açabilir.

Motor sinir hasarı: Motor sinirler söz konusu olduğunda, "ayak düşmesi", "el bileği düşmesi", "pençeli el" veya lagoftalmi (gözün kapanamadığı durumlarda) gibi çeşitli felç biçimleri ortaya çıkabilir.

Otonom sinir hasarı: Otonom sinirler, kan basıncı, kalp atış hızı, terleme, bağırsak ve mesanenin boşaltılması ve sindirim gibi PNS vücut fonksiyonlarını düzenler. Otonom sinirlerin hasar görmesi saç dökülmesine neden olabilir ve terleme yeteneğini etkileyerek cildi kuru ve çatlak bırakarak ikincil enfeksiyona maruz bırakabilir.

Cüzzam etin çürümesine veya el ve ayak parmaklarının düşmesine neden olmaz. Geçmişte kişinin ağrı hissedememesi nedeniyle hasar gören uzuvların bazen kesilmesi gerekmekteydi. Artık hastalık erken teşhis edilebildiğine göre, ampütasyon ihtiyacı nadirdir.

Cüzzam Hastalığı Neden Olur?

Cüzzam hastalığı insanlardan temasla bulaşır, sinsidir ve yavaş gelişir. Risk altındaki kişiler genellikle cüzzam hastaları ile yakın ve sık temas halindedir veya hastalığın daha yaygın olduğu ülkelerde yaşamaktadır. Kuluçka süresinin dokuz aydan 20 yıla kadar değiştiği düşünülmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) bir kişinin hastalığa yakalanması için cüzzam hastalığı tedavi edilmeyen bir kişiyle birkaç ay yakın, sık temasla burundan ve ağızdan damlacıklar yoluyla bulaştığını bildirmiştir.

Cüzzam hastalığına neden olan bakteriler;

• Gündelik temas,
• El sıkışmak veya sarılmak,
• Yakınlarda oturmak,
• Birlikte yemek yemek,
• Cinsel ilişki ile bulaşmamaktadır.

Cüzzam Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Cüzzam hastalığının belirtileri son derece sinsi gelişir ve yavaştır. Cüzzam hastalığı olan kişilerin % 90'ında ilk göze çarpan belirti uyuşukluktur. Tipik belirtileri, el ve ayaklarda uyuşma, ağrılı ve/veya hassaslaşmış sinirler, deride yanma hissi, yüzde ve kulak memelerinde ağrısız şişlik veya yumrular, kaş ve kirpiklerin dökülmesidir. Ortalama kuluçka süresi 2-4 yıldır. Bu süreyi izleyerek “İndetermine lepra” adı verilen başlangıç lezyonu ortaya çıkar.  Yüz, kol ve bacakların dış yüzü ve kalçalar, gibi soğuk deri alanlarına oturan bir veya birkaç adet, birkaç santimetre çapında sınırları çok keskin olmayan, deri renginde açılma veya hafifçe kızarık bir alan vardır. Bunların tanı koydurucu bir belirtisi yoktur. Bu lezyonların çoğu kendiliklerinden iyileşir, az bir kısmı ise ileri klinik tiplere gider

Cüzzam Hastalığının Türleri Nelerdir?

Cüzzam hastalığının 3 tipi bulunmaktadır.                                                                                                          

Tüberküloid lepra

Esas olarak periferik sinirleri ve deriyi tutar. Sadece sinirlerde ağrı, sinir kalınlaşması ve tutulan sinirde hissizlik ve kuvvet kaybı ile saf nöral hastalık da olabilir. Deri lezyonları tek veya birkaç tane, sınırları belirgin, ortası normal deri görünümünde, kenarı sert, hipoestezik veya anestezik plaklardır. Üzeri kepeklidir, kıllar dökülmüştür. Lezyonlar büyüktür, 10 cm ve daha büyük çapa erişebilir.

Borderlayn lepra

Hastaların büyük bir kısmı bu spektrumda yer alır ayrıca sinir lezyonlarının ciddiyetinden dolayı önem taşır. Leprada görülen tüm deformite ve sakatlıklara neden olur.

Lepromatöz lepra

Lepra basilinin çoğalması ve vücuda yayılması, lepromatöz uçtaki pek çok belirtiden sorumludur. Birçok organ basil tarafından tutulur. Lepromatöz lepranın erken belirtisi; geniş yayılımlı, simetrik, sınırları belirsiz, hipopigmente daha sonra bakır kırmızısı renkte deri lezyonlarıdır. Saçlı deri, koltuk altları, kasıklar ve vücudun orta kısımları tutulmamıştır. Erken lezyonlarda duyu kaybı yoktur fakat terleme hafifçe bozulmuş olabilir. Bu evrede tanı konulup tedaviye alınmadığı takdirde lezyonlar daha derinleşir. Lepromlar denilen kabarıklıklar vardır. Yüzdeki lepromlar yüzde diffüz bir infiltrasyona (arslan yüzü) yol açarlar. Olguların % 80 inde erken belirti olarak üst solunum yolu mukozasının tutulumuna bağlı olarak burun tıkanıklığı ve burun kanaması ortaya çıkar. Bu tutulum burun septumunda delinmeye, yonca burun deformitesine, damakta yerleşenler damak delinmesine, uvulada yerleşenler uvulanın kaybına, ses tellerinde yerleşenler kalın kısık ve çatallı bir ses çıkmasına neden olur. Diş kaybı olabilir. Lepromatöz hastalıkta gözün hastalığa katılması %90-100 arasında görülmektedir ve körlük gelişebilir. En çok el ve ayakların küçük kemikleri lepra basili tarafından tutulur ve şekil bozuklukları, osteoporoz gelişir. Lepromatöz leprada akut testiküler ağrı ortaya çıkabilir. Testisler, küçük, yumuşaktır. Jinekomasti, sterilite, impotans görülebilir. Lepromatöz lepra olgularda böbrek yetmezliği, pnömoni ve tüberküloz gibi enfeksiyonlar başlıca ölüm sebebidir.

Cüzzam Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Cüzzam hastalığına yakalanıldığında  kalıcı hasar ve komplikasyonları önlemek için mümkün olan en kısa sürede tıbbi yardım alınmalıdır. Cüzzam hastalığının sık görüldüğü ülkelerde hastalık genellikle gözden kaçmaz. Hastaların büyük bir kısmına basit muayenelerle cüzzam hastalığı ( lepra) tanısı konulabilir.  Başlıca bulguları tipik deri lezyonları, periferik sinirlerde duyu kaybı ve kalınlaşmadır.  Cüzzam hastalığının teşhisinde laboratuvar tanı yöntemleri olan basil araması, deri biyopsisi ve patolojik inceleme gibi serolojik tanı yöntemlerinden de faydalanılmaktadır.

Cüzzam Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Cüzzam hastalığında erken tanı ve tedaviyle geri dönüşü olmayan hasar ve ciddi komplikasyonlar ciddi bir şekilde önlenebilmektedir. Tedavideki gecikmeler, cüzzama neden olan bakterilerin başkalarına bulaşması için daha fazla fırsat sağlayabilir. İlaç tedavisine başlandığında bakterinin bulaşması da durmaktadır.  Antibiyotiklerle tedavi enfeksiyonu iyileştirebilir, ancak oluşmuş herhangi bir sinir hasarını veya fiziksel bozukluğu geri döndüremez. Bu sebeple cüzzam hastalığın mümkün olduğu kadar erken teşhis edilmesi ve tedavinin erken başlaması çok önemlidir.

Cüzzamı tedavi etmek için iki veya üç antibiyotik kombinasyonu beraber kullanılabilmektedir. Bir kişinin 1-2 yıl boyunca bu tedaviye ihtiyacı vardır.

Primer İlaçlar:

• Dapson
• Rifampisin
• Klofazimin
• Etionamid ya da Protionamid
• Sekonder İlaçlar:
• Tiasetazon
• Tiambutazon
• Uzun etkili sulfonamidler
• Aminoglikozidler

Cüzzam Hastalığı ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Cüzzam hastalığı bulaşıcı mıdır?

Cüzzam hastalığı nadir olarak bulaşan ve salgın oluşturmayan bir hastalıktır. Ortalama kuluçka süresi 2-4 yıldır. Cüzzamda bulaşma kaynağı sadece insandır. Tedavi edilmemiş hasta ile uzun süreli çok yakın ve sık temas sonucu ağız ve burun yoluyla damlacık enfeksiyonu şeklinde bulaşmaktadır. Cüzzamın oluşmasında kişilerin mikroba karşı bağışıklığının zayıf olması ve aktif cüzzamlı kişilerle uzun süreli yakın temas esas iki faktördür.

Cüzzam virüs müdür yoksa bakteri mi?

Cüzzam (lepra) mikrobu ilk olarak 1876’da Norveçli bir bilim insanı olan Dr. Gerhard Armauer Hansen tarafından keşfedilmiştir. Hastalık “Hansen hastalığı” olarak da adlandırılmaktadır. Cüzzam hastalığı (lepra), bakteri kökenli bir enfeksiyondur. Cüzam hastalığına Mycobacterium leprae bakterisi neden olmaktadır.  Bakteri kökenli bir hastalık olduğu için tedavisi antibiyotik ilaçlarla yapılmaktadır.

Cüzzam hastalığı nasıl önlenir?

Cüzzam, bakteri kökenli ve bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. Cüzzam olan ve tedavi görmemiş kişilerle uzun süreli, yakın fiziksel temasta bulunmamak cüzzamın önlenmesi açısından önemlidir. Cüzzam kısa süreli temasla, el sıkışmakla ve sarılmakla, birlikte yemek yemekle ya da cinsel temas ile bulaşmamaktadır.

Cüzzamın tedavisi ne zaman bulundu?

Cüzzam tedavisi 80’li yılların başında beri ilaç tedavisiyle kesin olarak yapılmaktadır. Türkiye’ de ise cüzzamın kontrol altına alınması konusundaki en kapsamlı ve en büyük girişim ise, 1976’da Prof. Dr. Türkan Saylan ve arkadaşları tarafından İstanbul’da kurulan “Cüzzamla Savaş Derneği” olarak kabul görmektedir. Türkiye'de cüzzam hastalığı bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklar kapsamında yer almaktadır ve "Lepra Eradikasyon Programı" uygulanmaktadır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.