Çene eklemi rahatsızlığı nedir?

Toplumda görülme sıklığı artan çene eklemi rahatsızlıkları hastaların yaşam kalitesini ciddi ölçüde düşürüyor. Yemek yemek, konuşmak ve esnemek gibi günlük aktiviteleri kısıtlayan ve ağrıya neden olan çene eklemi rahatsızlığının en önemli nedenleri arasında diş sıkma- gıcırdatma ve stres bulunuyor. Rahatsızlığın derecesine göre tedavi şeklinin belirlendiği bu hastalığın tedavisinde hastaya normal ve ağrısız bir şekilde çene fonksiyonlarının yeniden kazandırılması amaçlanıyor.

Çene eklemi rahatsızlığı nedir?

Çene eklemi rahatsızlığı, alt çeneyle üst çeneyi birbirine bağlayan çene eklemi ve bunu çevreleyen dokular arasındaki uyumun ani bir etkiyle ya da zaman içerisinde bozulmasıdır. Tedavi edilmediği takdirde çenenin kilitlenmesine kadar gidebilen ciddi semptomlar gözlenebilir. Bundan dolayı tedaviye ne kadar erken başlanırsa tedavi başarısı da o derece artmaktadır.

Çene eklemi rahatsızlığının belirtileri nelerdir?

Zaman içerisinde hafif başlayan çene eklemi rahatsızlıklarının belirtileri zaman içerisinde artarak şiddetli çene eklemi ağrıları, baş, boyun, omuz ağrıları, eklemden ses gelmesi, çene çıkması, çenenin kayarak açılması ya da limitli açılması gibi daha ileri problemlere dönüşebilir.

Çene eklemi rahatsızlıklarının nedenleri nelerdir?

Çene eklemi hastalıklarına zemin hazırlayan birçok faktör bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri;

• Diş sıkma ve gıcırdatma (Bruksizm)
• Stres
• Sürekli olarak tek taraflı çiğnemek
• Çenelerin birbirleriyle ilişkisini etkileyen hatalı protetik işlemler
• Diş eksiklikleri
• Çene bölgesine alınan travmalar, yaralanmalar
• Spor kazaları
• Baş boyun bölgesini etkileyen tümörler ve sistemik rahatsızlıklar
• Çok uzun ve travmatik dental işlemler
• Duruş ve postür bozuklukları
• Nörolojik, psikolojik ve psikiyatrik sorunlar
• Doğumsal anatomik bozukluklar
• Sakız çiğneme, kalem ısırma, tırnak yeme gibi parafonksiyonel alışkanlıklardır.

Çene eklemi rahatsızlıklarının tanısı nasıl konulur?

Çene eklemi hastalıklarının teşhisinde dişler ve kapanış sisteminin, çiğneme kaslarının ve çene ekleminin detaylı muayenesi yapılır. Gerekli durumlarda MR gibi eklem içi görüntüleme yöntemlerine de başvurularak tanı konulur.

Çene eklemi rahatsızlığının tedavisi nasıl yapılır?

Çene eklemi rahatsızlığı tedavisinde izlenecek yöntemler, hastalığın ortaya çıkma nedeni ve şiddeti doğrultusunda çeşitli başlıklar altında tanımlanabilir. Tedavinin amacı, hastaya normal ve ağrısız çene fonksiyonlarını yeniden kazandırmaktır. Bu süreçte hastayla olan iş birliği oldukça önemlidir.

Rahatsızlığın derecesine göre tedavi şekli belirlenir. Çoğu kişide bu belirtiler geçicidir ve daha ciddi bir soruna yol açmaz. Rahatsızlığa neden olan etken ortadan kaldırıldıktan sonra şikayetler azalarak sonlanır.  

Çoğu durumda bu tedavilerin beraber kullanımı etkili sonuçlar verir. Sadece tek tedavi rahatsızlığı geçirmeyebilir.

Yumuşak diyet: Çok fazla çiğneme gerektirmeyen yiyecekler tüketerek çene eklemi ve çiğneme kasları üstündeki baskıyı azaltmak bazen faydalı olabilir. Ağzı fazla açarak yememize neden olan çok büyük parçalar ve sert gıdalardan kaçınmak gerekir.

Buz paketleri, egzersiz ve sıcak uygulamaları: Diş hekiminin önereceği çene açma ve kapamayla ilgili egzersizler ve bununla birlikte eklem bölgesine dışarıdan belirli sıklıklarda yapılması gereken soğuk veya sıcak uygulamaları rahatlamayı sağlayabilir.

İlaçlar: Diş hekimi kas ağrısının giderilmesi ve çene kaslarının kasılmasını önlenmesi amacıyla ağrı kesici ve antienflamatuar ilaçlar, kas gevşetici ilaçlar reçete edebilir. Gereken durumlarda sedatif ilaçlar da tavsiye edebilir.

Botolinium Toksin (Botoks) uygulaması: Gerginliğe yol açan çiğneme kaslarının aktivasyonunu azaltarak diş sıkmayı da engelleyeceğinden eklem üzerindeki yükü azaltacaktır.

Splintler: Splint alt çene ya da üst çeneye uygulanan, dişlerin arasında duran, şeffaf, takılıp çıkartılabilen bir apareydir. Yanlış kapanmaya alışan alt çenenin doğru şekilde kapanmayı öğrenmesini, kasların rahatlamasını ve çenenin doğru hareketini sağlar. Hastadaki probleme bağlı sadece gece yatarken ya da 24 saat kullanılması gerekebilir. Splint, dişlerin birbirine olan sıkı temaslarını ortadan kaldırarak alt çenenin rahat ve serbest bir şekilde hareket etmesini sağlar. Doğru fonksiyon gören alt çene ve ona bağlı kaslar, çene ekleminin doğru yerine alınmasını, kaslara ve ekleme ait rahatsızlık ve ağrıların ortadan kalkmasını sağlayacaktır.

Transcutaneous elektrikli sinir uyarımı (TENS):  Bu tedavide yüz kaslarını ve çene eklemini rahatlatmak için düşük seviyeli elektrik akımı kullanılır. Bu bazı bireylerde ağrıya yol açabilir.

Ultrason: Ultrason tedavisi genelde eklem ağrıdığında veya hareket zorluğu çektiğinde uygulanan ısı tedavisidir.

Tetik noktası enjeksiyonları: Diş hekimi bu tedavi için yüz kaslarına ağrı kesici veya anestezik enjekte eder. Ağrı kesici etkisini gösterirken, hastanın basit egzersizlerle çene kaslarını esnetmesi yararlı olmaktadır.

Artroskopi: Çoğu ameliyat gibi artroskopi de genel anestezi gerektirir. Çene cerrahının çene eklemi ve çevresindeki hasarı inceleyebilmesini sağlar. Sebebe bağlı olarak hastalıklı doku temizlenir veya diskinin veya kondilin yeri düzeltilir.

Açık eklem ameliyatı: Çene ekleminde dejenerasyon ya da eklem çevresinde tümoral yapılar varsa ya da ciddi yaralanma veya kırık olgularında açık eklem ameliyatı yapılır. Bu ameliyatta tamamen iyileşmek artroskopiye göre daha zordur. Aynı zamanda iz kalma ve sinir hasarı ihtimali daha yüksektir.

Çene eklemi rahatsızlığı ile ilgili sık sorulan sorular  

- Diş gıcırdatma veya diş sıkma nedir?

Diş gıcırdatma daha çok geceleri uykuda gözlenen ve önlem alınmazsa ileride ciddi rahatsızlıklara neden olabilen bir hastalıktır. Gün içerisinde biriken stresin, gece uykuda açığa çıkarak dişlerin bilinç dışı birbirleri üzerinde kaydırılmasıyla meydana gelir.

-Diş gıcırdatma veya diş sıkma ne gibi sorunlara neden olur?

Diş gıcırdatma ile diş sıkma devamlılık kazandığında ve önlenmediğinde dişlerin aşınması, dişlerin kırılması, diş etlerinin çekilmesi ve buna bağlı olarak oluşan soğuk-sıcak hassasiyeti, çene eklemine aşırı yük binmesinden dolayı eklem hastalıklarının oluşması, çevredekilerin çıkan seslerden rahatsız olması gibi sorunlara yol açar. Dişler aracılığıyla çene eklem bölgesine iletilen bu yükler, bölgede ağrılara ve geri döndürülmesi zor değişimlere sebep olur. Bu sebeple diş hekimine erken başvurmanın rolü büyüktür.

-Diş gıcırdatma veya diş sıkma nasıl tedavi edilir?

Tedavide, dişlerin ölçüsü alınarak hazırlanan ve gece takılan yumuşak veya sert gece plakları önerilir. Bu plakların belirli aralıklarla yenilenmesi gerekir. Bununla beraber kişinin günlük hayatındaki stresi azaltması tedavinin başarısı açısından önemlidir.

-Eklem splinti nedir?

Alt ya da üst çenede kullanılan ve çene kapanışını düzenlemek ve çiğneme kasının gevşemesini sağlamak için kişiye özel olarak üretilen, şeffaf yapıda olan plaklardır. Kas boyunda uzama meydana geldiğinden eklemde rahatlama meydana gelir. Ayrıca diş gıcırdatma ve sıkmaya karşı dişler korumaya alındığından dişlerde oluşabilecek hasarlar azalır.

-Eklem splinti ile tedavi ne kadar sürer?

Splintin yapımı, ölçümü ve teslimi olmak üzere toplam 2 seans sürer. Hastanın tedavinin seyrine göre periyodik kontrollere gelmesi önem taşır.

-Çene eklemi tedavisinde nelere dikkat etmek gerekir?

Tedavi sürecinde diş hekimi ile olan iletişim çok önemlidir. Özellikle kombine tedavi yöntemlerinde periyodik kontroller tedavinin seyri açısından ayrıca önem taşımaktadır. Hekimin tavsiye ettiği ilaçların düzenli olarak kullanılması, eğer önerildiyse egzersizlerin düzenli olarak yapılması ve zararlı alışkanlıklardan kaçınılması, yine hekim önerdiyse diyete dikkat edilmesi gerekir. Tedaviye bir çeşit protez olan splint tedavisi de eklendiyse, splintin diş hekiminin önerdiği şekilde düzenli olarak kullanılması ve hekim tavsiyelerine mutlaka uyulması gerekir. Splint plağı kullanımında ilk hafta, üçüncü hafta ve aylık kontrollere gidilmelidir.

-Çene eklemi tedavisinde iyileşme nasıl anlaşılır?

Çene eklemi tedavisinde iyileşme hastalığın şiddetine göre değişir. Çok şiddetli vakalarda her zaman tamamen bir iyileşme olmayabilir. Buradaki esas iyileşme kriteri hastanın ağrısız bir şekilde günlük çene hareketlerini (yemek yeme, konuşma, yutkunma vb) yapabilmesidir.

-Çok konuşmak çene eklemi rahatsızlıklarının nedenleri arasında yer alır mı?

Çok konuşmanın çene eklemi rahatsızlığına yol açmasıyla ilgili bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak sürekli olarak çene ekleminin maksimum aralıkta açılmasına neden olacak hareketlerden kaçınılmalıdır.

-Çene eklemi rahatsızlıklarının önüne geçebilmek için çene nasıl kullanılmalıdır? (öneriler)

-Öncelikle ağız ve diş sağlığına özen gösterilmeli

-6 ayda bir gidilmesi gereken diş hekimi kontrolleri ihmal edilmemelidir. Zira dişlerdeki eksiklikler, hatalı yapılmış dolgular veya protezler, diş kırıkları ve aşınmaları gibi dişsel problemler tedavi edilmediği takdirde çene eklemini olumsuz etkilemektedir.

- Dudak ısırma, tırnak yeme, kalem ısırma gibi parafonksiyonel alışkanlıklardan kaçınılmalı, yanlış duruş ve postur bozuklukları düzeltilmeye çalışılmalı

- Diş sıkma ve gıcırdatmaya neden olan ve çene eklemine en sık zarar veren stresten uzak durulmaya çalışılmalıdır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.