Çarpık diş (çarpık diş) nedir? Nasıl düzelir?

Çarpık dişlere sahip olmak estetik bir sorun gibi görünmekle birlikte, aslında çeşitli sağlık problemlerine neden olabiliyor. Bunlar arasında çene ekleminde yaşanan rahatsızlıklar ve diş sağlığında ortaya çıkan sorunlar bulunuyor. Çarpık diş sebepleri arasında genetik geçiş en önemli faktör olsa da, erken dönemde yapılan takip, tedavi ve önlemlerle bu durumun ortaya çıkması asgari düzeye indirilebiliyor. Diş çapraşıklığı çeşitli ortodontik tedavilerle, ortodontik tedavinin yapılmadığı durumlarda ise çeşitli dişeti tedavileri, dolgular ve protetik işlemlerle düzelebiliyor. Memorial Ankara Hastanesi Ağız ve Diş Sağlığı Bölümü’nden Dr. Dt. Nergiz Altuğ, çarpık diş (yamuk diş) ve tedavi yöntemleri ile ilgili bilgi verdi. 

Çarpık diş nedir?

Çene kemikleri üzerinde yerleşmesi gereken diş dizisinin çeşitli nedenlerle olması gerekenden farklı dizilimine çarpık diş (yamuk diş) denilmektedir.

Çarpık dişin nedenleri nelerdir?

Çarpık diş oluşumunun sebepleri arasında birçok faktör yer almaktadır. Bu nedenler şu şekilde sıralanabilir:

Çene boyutu: Geçmişte yenilen yiyecekler sert ve işlenmemiş olduğu için daha fazla çiğneme ve daha güçlü bir çene yapısı gerektirirdi. Günümüzde ise birçok insanın tükettiği yumuşak ve işlenmiş gıdalar ise daha az çiğneme gerektirmektedir. İnsanlık tarihi sürecinde yaşanan bu değişiklik kollektif çene boyutunu değiştirmiş ve küçültmüştür. Bu küçülme çarpık ve yanlış hizalanmış dişlerin sebepleri arasında yer almaktadır.

Kötü miyofonksiyonel alışkanlıklar: Miyofonksiyonel alışkanlıklar, ağız veya yüz kaslarını ya da  işlevlerini etkileyen tekrarlayan davranışlardır. Parmak emme, emzik veya biberon kullanma, dil itme ve ağızdan soluma bu davranışlar arasında yer alır. Ön dişler çıktıktan sonra özellikle başparmak emme alışkanlığı çocuğun dişlerini de etkileyebilir. Ön dişleri öne doğru itebilir veya muhtemelen açık kapanış oluşturabilir.  Bununla birlikte, 6 veya 7 yaşından sonra parmak emme devam ederse (yetişkin dişler çıkarken) ön dişlerde yanlış hizalanma ve üst çenede daralma olabilir. Bu nedenle, çocuk henüz küçükken parmak emme alışkanlığını kırmak çok önemlidir.

Yanlış hizalanmış çene (Maloklüzyon): Üst ve alt dişlerin kapanışında doğru hizalanma meydana gelmediğinde, maloklüzyon yani yanlış kapanış meydana gelir. Kötü miyofonksiyonel (başparmak emme, tırnak yeme, emzik kullanma gibi) alışkanlıklar bir maloklüzyonun oluşmasına neden olabilir.

Genetik geçiş: Ebeveynlerden birinde veya her ikisinde çarpık diş olması, çocukların dişlerinde de çarpıklık olma ihtimalini yükseltir. Fazla dişler, anormal derecede büyük dişler veya küçük çeneler nedeniyle çapraşıklık meydana geldiğinde, genetik genellikle önemli bir rol oynar. Ayrıca ebeveynlerde bulunan derin kapanış veya açık kapanış da genetik olarak çocuklara geçebilir. Alt çene ileriliği, üst çene fırlaklığı ve çarpık dişler gibi birçok ortodontik problem, genetikten büyük ölçüde etkilenir ve çoğu durumda önlenemez, ancak düzeltilebilir

Kötü ağız hijyeni: Çocuklarda süt dişleri, gelecekteki yetişkin dişler için yer tutucu görevi görür. Süt dişini erken kaybeden bir çocuğun ağzında yer alan yan dişler kaybedilen dişin yerine sürüklenerek, çıkmaya hazırlanan yetişkin dişin alanını daraltabilir. Bu nedenle, çarpık dişin önüne geçmek için öncelikle çocukların süt dişlerine iyi bakmak gerekmektedir. Bu nedenle hem bebeklerde hem de çocuklarda diş bakımı ve diş kontrollerinin düzenli ve doğru şekilde yapılması büyük önem taşımaktadır.

Beslenme bozukluğu: Kötü beslenme, özellikle çocuklarda, çarpık dişlerin potansiyel öncüleri olan diş çürümesine ve zayıf diş gelişimine yol açabilir.

Yaralanma ve travmalar: Yüze veya ağıza alınan bir darbe, dişleri yerinden oynatarak bir veya daha fazla dişin çarpık olmasına neden olabilir.

Diş eti hastalığı: Diş etlerinde oluşan herhangi bir yaralanma veya hastalık gibi durumlar dişleri etkileyebilir. Diş eti hastalıkları dişlerin gevşemesine, ısırmanın bozulmasına ve diş hizalarının değişmesine sebep olabilir.

Yaşlanma: Yaşlandıkça dişler öne doğru kaymaya başlar. Buradaki asıl sebep yaşlanma ile birlikte çene kemiğinin yıllar içinde yoğunluğunu kaybedip, şekil değiştirmesi ve dişleri ağzın ön kısmına doğru itmesidir. Bu sebeple yaşla beraber çarpıklık artabilir.

Çarpık diş belirtileri nelerdir?

Dişlerdeki çarpıklık derecesine göre hafif veya şiddetli olabilmektedir. Çarpık dişler gülümsendiğinde çok belli bir şekilde fark edilebilir ya da dişlerin arka kısmında bulunuyorsa fark edilmeyebilir. Çarpık dişler, dişlerin sağlığını, işleyişini etkileyebilir. Diş çarpıklığında plak oluşumu, diş çürüğü ve diş eti hastalığı, diş sıkma ve çeneyi kaydırma, çene ve baş ağrısı görülebilecek belirtiler arasında yer alır.

Diş çarpıklığı nasıl teşhis edilir?

Dişlerdeki yamukluğun tespit edilebilmesi için ortodontist, öncelikle fiziksel muayene gerçekleştirir. Bununa birlikte ne tür bir tedavinin gerekli olduğunu belirlemek için Röntgen çekimi isteyip, yüzün fotoğraflarını çekebilir. Ayrıca gerekli ölçüleri alır. Röntgen ile dişlerin ve diş köklerinin konumu ile diş etlerinde henüz çıkmamış dişler olup olmadığı belirlenir. Özel sefalometrik veya panoramik röntgenler dişlerin çenelerle ve çenelerin kafa ile ilişkisini gösterir. 

Çarpık diş tedavisi nasıl uygulanır? Çarpık diş nasıl düzeltilir?

Çarpık diş, çeşitli ortodontik tedavilerle, ortodontik tedavinin yapılmadığı durumlarda ise çeşitli dişeti tedavileri, dolgular ve protetik işlemlerle düzeltilebilir. Özellikle diş teli tedavisi dişlerin ve diş etlerinin onları tutacak kadar güçlü olması koşuluyla, her yaştan hasta için uygun bir seçenektir. Çarpık diş tedavileri aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:

Metal diş telleri: Bu tedavi yönteminde sabit metal braketler, bantlar ve esnek tel ile dişlere tutturulur. Bu yöntem karmaşık diş çarpıklığı olanlar için iyi bir seçenek olmaktadır.

Seramik diş telleri: Bu tedavi yönteminde seramik braketler ve bunları birbirine bağlayan ark telleri şeffaf veya diş renginde olduğu için metal braketler kadar göze çarpmamaktadır. Dişleri düzenleme işlemi metal braketlerle aynı olmakla birlikte lekelenmeye ve kırılmaya daha çok eğilimli olmaktadır.

Şeffaf plak tedavisi: Bu tedavi yöntemi şeffaf plaklarla yapıldığından ağızda fark edilmeleri minimum düzeyde olur. Bu uygulama daha çok gençler ve yetişkinler tarafından tercih edilmektedir.  Şeffaf plaklar, hastanın ağzına uyacak şekilde özel olarak üretilir.

Lingual diş telleri: Dişlerin dile bakan tarafına lingual yüzey denilmektedir. Dişlerin arka tarafına yapıştırılır ancak işlev olarak metal diş teli ile benzerlik gösterir. Herkes için uygun olmayan bu yöntemde dişlerin temizlenmesi diğer yöntemlere göre daha zor olurken, ciddi diş çarpıklığı olan kişilere önerilmemektedir.

Çene düzeltme ameliyatı: Çarpık olan dişlerin düzeltilmesi için diş tellerinin yanı sıra cerrahi uygulamalarda başka bir tedavi yöntemini oluşturmaktadır. Cerrahi tedavi daha çok çene gelişimlerinde problem olan hastalara uygulanır. Bu işlem çene kemiklerini yeniden konumlandırmak için tasarlanmış bir cerrahi işlemi olan ortognatik cerrahi işlemidir.

Çarpık diş (yamuk diş) ile ilgili sık sorulan sorular

 Çarpık dişin yaratacağı sorunlar nelerdir?

Çarpık diş rahatsızlığı hastaların yaşam kalitesini etkileyebilir. Çarpık dişlerin neden olabileceği diğer sağlık sorunları şunlardır:

-Periodontal hastalık: Diş temizliği zorlaşır. Bu durum dişlerin çürümesine ve diş etlerinin hastalıklarına neden olabilir.

-Çiğneme ve sindirim: Uygun çiğnemeyi engelleyen çarpık dişler sindirim sorunlarına yol açabilir.

-Aşırı aşınma: Diş çarpıklığı dişlerde ve diş etlerinde sorunlara, çene bozukluklarına, çatlamış dişlere, çene gerginliğine, çene eklemi bozukluğuna ve kronik baş ağrılarına neden olabilir.

-Konuşma zorlukları: Çarpık dişte görülen dişlerin yanlış hizalanışı, ses ve konuşmayı etkileyerek sorunlara neden olabilir.

-Özgüven eksikliği: Çarpık dişlerin neden olduğu fiziksel görünümdeki sıkıntılar kişilerde mutsuzluk, özgüven eksikliği ve sosyalleşmeden kaçınma gibi sorunlara sebep olabilir.

Çarpık diş kaç ayda düzelir?

Uygulanacak tedavinin şekli, hastanın yaşı ve bu sürece uyumu süreyi belirler.

Çarpık diş kimlerde daha çok görülür?

Çarpık dişler günümüz toplumunda çocuk / yaşlı ayrımı olmaksızın herkeste görülebilir.

Çarpık diş oluşmaması için nelere dikkat edilmelidir?

Dişlerin çarpık olup olmamasına en çok etki eden faktör genetik olsa da, çapraşık dişleri önlemek için alınabilecek bazı önlemler bulunmaktadır. Öncelikle diş hekiminin yapacağı düzenli kontroller ve ağız hijyeninin sağlanması çarpık diş oluşumunun önüne geçmede önem taşımaktadır.  Bununla birlikte süt dişlerini kaybeden ve yetişkin dişleri büyüyen çocukların başparmaklarını emmesinin önüne geçmek, konuşma ve çiğnemenin düzgün bir şekilde ilerlemesini sağlamak bu önlemler arasında yer almaktadır.

Diş çarpıklığı genetik midir?

Diş çapraşıklığının oluşumunda genetik büyük bir etkendir.

Kaç yaşından sonra diş teli takılır?

8 yaşından itibaren düzenli kontrollerinin yapılması gerekir. Her vaka için tedavi yaşı farklı olmaktadır.

Diş çarpıklığının yoksulluk ve yeterli beslenememe ile ilişkisi var mıdır?

Zamanından önce düşen ve yerleri korunamayan süt dişleri nedeniyle daimi dişlerde çarpıklıklar oluşabilir.

Çarpık dişler kişiler üzerinde hangi kaygıları yaratır?

Çarpık dişler sebebiyle hastaların yaşadığı en büyük kaygı özgüven eksikliği olmaktadır.

Yetişkinlik döneminde çarpık diş neden olur?

Çapraşıklığın görüldüğü özel bir dönem yoktur. Daimi dişlerin çıkmaya başladığı dönemde çapraşıklık başlıyorsa, yaş ilerledikçe çapraşıklıkta da artış olacaktır.

Çarpık dişler telsiz düzelir mi?

Şeffaf plaklar denilen apareylerle de ortodontik tedaviler yapılabilmektedir.

Çarpık diş için hangi bölüme gidilmelidir?

Bu dişlerin tedavisi için öncelikle ortodonti uzmanlarının muayenesi önerilir.

Çarpık diş kaplama ne kadar süre kullanılabilir?

Diş hekim dişlere protez yapmaya karar verdiyse, kişinin protezini kullanma süresi için yapılan protez materyali, kişinin alışkanlıkları ve en önemlisi de ağız hijyeni belirleyici olacaktır.

Diş telleri acıtır mı?

Dişlere tel takmanın hastaya bir zararı bulunmamaktadır. Bununla birlikte tellere ayar yapılmasını takip eden birkaç gün boyunca baskı sebebiyle rahatsızlık hissedilebilir. Ancak bu sürecin geçici olduğu bilinmelidir.

Tırnak yemek çarpık dişlere neden olur mu?

Stres, can sıkıntısı, heyecan veya alışkanlıklar tırnak yeme sebepleri arasında yer alır. Tırnak yemenin dişlerde kalıcı hasara, diş minesinin aşınmasına ve çarpık dişlere sebep olabileceği bilinmelidir. 

Yetişkinlere diş teli takılabilir mi?

Diş telleri sadece gençler ve çocuklar için değildir, yetişkinlerde bu tedaviyi yaptırabilmektedir.