Bulaşıcı Hastalıklar Nelerdir? Nedenleri ve Belirtileri

Bulaşıcı hastalıklar, bakteriler, virüsler, mantarlar veya parazitler gibi organizmaların neden olduğu, insandan insana veya hayvandan insana bulaşan hastalıklar grubudur. Bunların en yaygın olanları hepatit türleri, cinsel yolla bulaşan hastalıklar (HPV, HIV, AIDS gibi), COVID 19, grip, salmonella ve E.colinin neden olduğu bağırsak enfeksiyonları, verem, menenjit, suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, kabakulak ve konjonktivittir. Bulaşıcı hastalıklar, genellikle ateş, öksürük, kas ve vücut ağrıları, ishal ve yorgunluk gibi belirtilere neden olur ancak enfeksiyona neden olan organizmaya bağlı olarak belirtiler değişkenlikte gösterebilir. Hafif enfeksiyonların neden olduğu bulaşıcı hastalıklar dinlenme ve standart ilaçlarla geçerken daha ciddi enfeksiyonlar tıbbi tedaviyi gerektirebilir.

Bulaşıcı Hastalık Nedir?

Bulaşıcı hastalıklar, bakteri, virüs, mantar veya parazit gibi genellikle mikroskobik boyuttaki mikroorganizmaların, doğrudan veya dolaylı olarak kişiden kişiye bulaşmasıyla meydana gelen hastalıklardır. Bunun dışında hayvandan insana geçen veya çevresel faktörler yoluyla oluşan bulaşıcı hastalıklar da söz konusudur.

Birçok organizma vücudun içinde, üzerinde veya dokularda yaşar. Bunlar normalde zararsız hatta faydalı bile kabul edilir. Ancak belirli koşullar altında bazı organizmalar bulaşıcı hastalığa neden olabilir. Bazı bulaşıcı hastalıklar kişiden kişiye geçebilirken hayvanlardan veya çevresel faktörlerden de bulaşan hastalıklar söz konusu olabilir.

Özellikle kızamık ve suçiçeği gibi birçok bulaşıcı hastalık aşı yoluyla önlenebilir. Diğer yandan sık sık el yıkamak ve hijyene dikkat etmek birçok bulaşıcı hastalıktan korunmaya yardımcı olur. Ancak bazı bulaşıcı hastalıklarda belirtilerin ciddiyeti artabilir. Burada söz konusu olan enfeksiyon önemlidir. Enfeksiyona bağlı olarak belirtiler değişkenlik gösterebilir. Kimi bulaşıcı hastalıklar evde dinlenme veya hafif ilaçlar kullanarak geçerken daha ciddi bulaşıcı hastalıklarda tıbbi tedavi gerekebilir.

Bulaşıcı hastalıkların en yaygın görülen belirtileri ateş, halsizlik ve yorgunluktur. Bunlarla birlikte öksürük, baş ağrısı ve kas ağrısı da bulaşıcı hastalıkların sık ortaya çıkan belirtileri arasındadır.

Bulaşıcı Hastalıklar Nelerdir?

Bulaşıcı hastalıklar viral, bakteriyel, mantar, parazit kaynaklı veya fungal enfeksiyonlar olarak ifade edilebilir. Bulaşıcı hastalıklara örnek olarak da koronavirüs, grip, soğuk algınlığı, gastroenterit, hepatit, salmonella, tüberküloz, idrar yolu enfeksiyonları ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar verilebilir.

Bulaşıcı hastalıkların kaynakları şöyle açıklanabilir:

Viral enfeksiyonlar: Viral enfeksiyonlar, virüslerin vücut içine girmesiyle oluşan enfeksiyon türüdür ve bulaşıcı hastalıkların kaynaklarından biridir. Bu tür enfeksiyonların başında soğuk algınlığı ve kızamık gelir.

Bakteriyel enfeksiyonlar: Bakteriler, küçük bir DNA parçasına yazılmış tek hücreli organizmalar olarak kabul edilir. Bakteriler, vücudun içi ve cilt dahil olmak üzere vücudun her yerinde bulunabilir. Birçok bakteri zararsız veya hatta faydalıdır ancak bazı bakteriler bulaşıcı hastalığa neden olabilecek toksinler salgılayabilir.

Mantar enfeksiyonları: Bakteriler gibi vücutta birçok farklı mantar türü bulunur. Bunlar vücudun farklı bölümlerinde yaşayabilir. Mantarlar aşırı büyüdüğünde veya zararlı mantarlar ağız, burun veya ciltteki bir kesikten vücuda girdiğinde hastalığa sebebiyet verebilir.

Parazit kaynaklı enfeksiyonlar: Parazitler yaşamak, üremek ve canlı kalmak için diğer organizmaların vücutlarını kullanırlar. Parazitler arasında solucanlar (helmintler) ve bazı tek hücreli organizmalar (protozoa) yer alır.

Virüslerin neden olduğu yaygın bulaşıcı hastalıklar şu şekilde sıralanabilir:

• Nezle, soğuk algınlığı
• Covid-19
• Gastroenterit olarak bilinen mide gribi
• Hepatit
• RSV virüsü
• HIV/AIDS
• Kuduz

Bakteri kaynaklı bulaşıcı hastalıklar:

• Salmonella
• Tüberküloz
• Boğmaca
• Streptokok boğaz enfeksiyonu
• Klamidya ve bel soğukluğu gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklar
• İdrar yolu enfeksiyonları
• Zatürre
• Tetanoz
• Escherichia coli

Mantar kaynaklı bulaşıcı hastalıklar:

• Ayak mantarı
• Cilt mantarı
• Mantarlı tırnak enfeksiyonları
• Vajinal mantar enfeksiyonu
• Pamukçuk

Parazit kaynaklı bulaşıcı hastalıklar ise şöyledir:

• Uyuz hastalığı

• Kıl kurdu
• Giardiyazis
• Toksoplazma
• Sıtma
• Amipli dizanteri

Bulaşıcı Hastalıkların Nedenleri

Bulaşıcı hastalıklar genel olarak virüsler, bakteriler, mantarlar ve parazitlerin vücuda girmesiyle meydana gelir. Bunlara bağlı olarak koronavirüs, grip, soğuk algınlığı, HIV, gastroenterit, idrar yolu enfeksiyonları ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar gibi bulaşıcı hastalıklar ortaya çıkabilir.

Bulaşıcı hastalıklara neden olan faktörler şöyledir:

• Virüsler
• Bakteriler
• Mantarlar
• Parazitler
• Bağışıklık sisteminin düşük olması veya baskılanması

Bulaşıcı Hastalıklar Nasıl Bulaşır?

Bulaşıcı hastalıklar kişiden kişiye, hayvandan insana veya çevresel faktörler yoluyla bulaş imkanı bulur. Bu bulaş yolları ise doğrudan ve dolaylı olarak gerçekleşir. Doğrudan bulaşma yolunda öksürük veya hapşırmayla damlacıkların yayılması, fiziksel temas ve solunum yolu bulaşıcılığı söz konusudur. Hastalıklar ayrıca hasta kişiyle eşya paylaşımından, kirlenmiş besin veya sulardan ve kan nakli ile de geçebilir.

Bulaşıcı hastalıkların bulaş yollarını şöyle örneklemek mümkündür:

• Kişiden kişiye bulaşma
• Hayvandan insana bulaşma
• Anneden çocuğa bulaşma
• Çevresel faktörler yoluyla bulaşma

Çoğu bulaşıcı hastalığının bulaşma yolu, hastalığı taşıyan bir kişi veya hayvanla yakın temas etmektir. Bulaşıcı hastalıklar, aşağıdakiler gibi doğrudan temas yoluyla yayılabilir. Bunları şöyle açıklamak mümkündür:

Doğrudan temasla kişiden kişiye bulaşma yolu

Bulaşıcı hastalıklar genellikle bakterilerin, virüslerin veya diğer mikropların bir kişiden diğerine doğrudan aktarılmasıyla yayılır. Bu, bakteri veya virüse sahip bir bireyin enfekte olmayan birine dokunması, onu öpmesi, öksürmesi veya hapşırmasıyla gerçekleşebilir. Burada virüsler damlacıkla bulaşma imkanı bulur. Ayrıca bu mikroplar cinsel temas sırasında vücut sıvılarının değişimi yoluyla da bulaşabilir. Hastalığı geçiren kişi hastalığın herhangi bir belirtisini göstermeden sadece taşıyıcı durumunda olabilir.

Doğrudan temasla hayvandan insana bulaşma yolu

Enfekte bir hayvan tarafından ısırılmak ve tırmalanmak gibi fiziksel temaslar hastalığın bulaşmasına yol açabilir. Diğer yandan hayvan atıkları da risk taşıyan unsurlardandır.  Örneğin kedinin kum kabını temizleyerek toksoplazma enfeksiyonu kapmak mümkün olabilir ancak bu durum kesinlik taşımaz. Anneden doğmamış çocuğa. Hamile bir kadın, doğmamış bebeğine bulaşıcı hastalıklara neden olan mikropları geçirebilir. Bazı mikroplar plasentadan veya anne sütünden geçebilir. Vajinadaki mikroplar doğum sırasında bebeğe de geçebilir.

Anneden çocuğa bulaşma yolu

Hamile olan bir kadın, doğmamış bebeğine bulaşıcı hastalıklara neden olan mikropları geçirebilme riski taşır. Bu süreçte bazı mikroplar plasentadan veya anne sütünden bebeğe geçebilir. Ayrıca vajinadaki mikroplar doğum sırasında bebeğe de geçebilir.

Dolaylı olarak böcek ısırıkları

Bazı mikroplar, bir konaktan diğerine geçmek için sivrisinekler, pireler, bitler veya keneler gibi böcek taşıyıcılarına güvenir. Bu taşıyıcılar vektör olarak adlandırılır. Sivrisinekler sıtma parazitini veya Batı Nil virüsünü taşıyabilir. Geyik keneleri ise lyme hastalığına neden olan bakteriyi taşıyabilir. Özetle böcek ısırıkları yoluyla bulaşıcı hastalıkları kapma riski söz konusudur.

Gıda kontaminasyonu

Bulaşıcı hastalığa neden olan mikroplar, kirli besinler ve aynı zamanda kirli su yoluyla da kişiyi enfekte edebilir. Bu bulaşma mekanizması, mikropların tek bir kaynaktan birçok kişiye yayılmasına da olanak tanır. Bu durum toplumsal bir salgına da yol açabilir. Örneğin, escherichia coli (E. coli), az pişmiş hamburger veya pastörize edilmemiş meyve suyu gibi belirli yiyeceklerde veya üzerinde bulunan bir bakteridir. Bu bilgiler ışığında gıda yoluyla da bulaşıcı hastalık meydana gelebilir.

Bulaşıcı Hastalıkların Belirtileri

Bulaşıcı hastalıklar genel olarak ateş, öksürük, yorgunluk, baş ağrısı, kas ağrısı, mide bulantısı, kusma ve ishal gibi belirtiler gösterir. Bu belirtilerin şiddeti, hastalığı türüne göre değişebilir.

Bulaşıcı hastalıklar şöyle belirtilerle ortaya çıkabilir:

• Ateş
• Öksürük
• Yorgunluk, halsizlik
• Baş ağrısı
• Kas ağrısı
• Mide bulantısı ve kusma
• İshal

Bulaşıcı Hastalıklar Nasıl Teşhis Edilir?

Bulaşıcı hastalıkların teşhisinde öncelikle kişinin yaşadığı belirtiler ve şikayetler göz önüne alınır. Daha sonrasında ise doktorun önerdiği testler yapılır. Bunların arasında kan-idrar tahlili, burun-boğaz sürüntüsü, gerekli görülürse MR, BT taraması ve biyopsi yer alır. Tüm bunların sonucunda bulaşıcı hastalığın tanı süreci tamamlanarak tedaviye geçilebilir.

Bulaşıcı Hastalıkların Tedavisi

Bulaşıcı hastalıkların tedavisinde kriter hastalığa neden olan kaynaktır. Bu kaynak virüs, bakteri, mikrop veya parazit olabilir. Örneğin bakteriyel enfeksiyonlar antibiyotiklerle tedavi edilir. Viral enfeksiyonlarda antiviral ilaçlar etkili olurken mantar enfeksiyonlarında ise antifungal ilaçlar kullanılır. Diğer yandan parazit kaynaklı hastalıklarda antiparaziter ilaçlar reçete edilebilir.

Bulaşıcı hastalıkların tedavi süreci şu şekilde ilerleyebilir:

• Bakteriyel enfeksiyonlarda antibiyotik
• Viral enfeksiyonlarda antiviral ilaçlar
• Mantar enfeksiyonlarında antifungal ilaçlar
• Parazit kaynaklı hastalıklarda antiparaziter ilaçlar

Tedavi yöntemi hastalığa bağlı olarak belirlenir ve doktor tarafından en uygun seçenek tercih edilir.

Bulaşıcı Hastalıklardan Korunma Yolları

Bulaşıcı hastalıkların riskini azaltmak için uygulanabilecek bazı adımlar vardır. Kişi şu adımları uygulayarak riski azaltabilir ve korunma sağlayabilir:

• Hijyene dikkat edilmeli ve eller sık sık yıkanmalıdır
• Bulaşıcı hastalıklara karşı aşı olunmalıdır (kızamık, suçiçeği vs)
• Hasta olunduğunda evde kalmaya çalışın
• Besinlerin temizliğine dikkat edin ve güvenli bir yerde muhafaza edin
• Mümkün olduğunca cinsel ilişki sırasında korunmaya çalışın
• Kişisel eşyaları paylaşmamaya dikkat edin
• Seyahat ederken kurallara uyun ve risk olan ülkelere gitmeden önce aşı olun

Bulaşıcı Hastalıklar Hakkında Sık Sorulan Sorular

Bulaşıcı hastalıklar vücudun hangi bölgelerinde görülür?

Meydana gelen bulaşıcı hastalıklar genellikle solunum yollarında, deri ve mukozalarda, sindirim sisteminde, kan dolaşımında ve üriner sistemde görülür.

Bulaşıcı hastalıklar ile bulaşıcı olmayan hastalıklar arasındaki fark nedir?

Bulaşıcı hastalıklar, virüsler, bakteriler, mantarlar ve parazitler gibi vücuda dışardan giren zararlı organizmalar tarafından meydana gelir. Bulaşıcı olmayan hastalıklar ise dış organizmalar tarafından değil, genetik, anatomik farklılıklar, yaşlılık, stres veya içinde yaşanılan çevrenin etkisiyle oluşur. Örneğin, başka kişilerden, böcek ısırma yoluyla veya besinlerden bulaşıcı olmayan hastalıklar meydana gelmez. Kanser, diyabet, konjestif kalp yetmezliği ve alzheimer gibi hastalıklar bulaşıcı olmayan hastalıklara örnek olarak verilebilir.

Bulaşıcı hastalıklar hangi komplikasyonlara yol açar?

Bulaşıcı hastalıkların şiddetli vakalarında dehidrasyon, ateş, kusma, zatürre, sepsis gibi komplikasyonlar meydana gelir. Çok daha şiddetli hastalıklarda ise doktor kontrolü ve tıbbi müdahaleye ihtiyaç duyulabilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.